ارزیابی جریان زیست محیطی رودخانه با روشهای اکوهیدرولوژیکی

ارزیابی جریان زیست محیطی رودخانه ها با روشهای اکو- هیدرولوژیکی (مطالعه موردی رودخانه روضه چای) توسط فهیمه غلامزاده چکیده با توجه به کمبود آب و همچنین توزیع نامناسب مکانی و زمانی بارش ، اجرای طرح های توسعه منابع آب بویژه سدسازی و انتقال بین حوضه ای آب، گاهی اجتناب ناپذیر خواهد بود. بمنظور پیشگیری از اثرات منفی دراز مدت این طرح ها بر اکوسیستم های رودخانه ای، لازم است نیازمندی های هیدرولوژیکی و اکولوژیکی رودخانه در قالب یک نیاز آب زیست محیطی تعریف شده و در تعاملات تخصیص آب مد نظر قرار گیرد. نیازهای زیست محیطی اغلب بعنوان مجموعه ای از دبی های جریان با مقدار، زمان وقوع، فراوانی و تدوام جریان معین تعریف می شوند. این جریان ها که شرایط مستعد نگهداری مجموعه ای از زیستگاه-های آبی و فرآیندهای اکوسیستم را فراهم می کنند، بعنوان "جریان های زیست محیطی" نامیده می شوند. از آنجا که سطح دانش فعلی از اکولوژی رودخانه و داده-های موجود بسیار محدود می باشد ، ارائه روش هایی کاربردی در تعیین جریان زیست محیطی رودخانه ها ضروری است. روش های متعددی برای تعیین جریان های زیست محیطی وجود دارد. اکثریت این روش ها را می توان در چهار گروه مجزا: روش هیدرولوژیکی، روش هیدرولیکی، روش شبیه سازی زیستگاه، و روش جامع طبقه بندی کرد. هدف اصلی از تحقیق حاضر، برآورد جریان زیست محیطی رودخانه روضه چای،در حوضه غربی دریاچه ارومیه، ایران، از روش های موجود هیدرولوژیکی و شبیه ساز زیستگاه، در ماه های مختلف سال بوده است. در این تحقیق، برای تعیین شدت جریان زیست محیطی رودخانه از هفت روش هیدرولوژیکی 1- تنانت(tennant) 2- تسمن(tessman) 3- شاخص تداوم جریان(flow duration indices ) 4- اسماختین(smakhtin)5- تغییر منحنی تداوم جریان (fdc shifting) 6- محدوده تغییر پذیری(rva) 7- روش drm ،و روش کیفیت آب ( رابطه q)، استفاده گردید. باتوجه به اینکه اطلاعات اکولوژیکی مورد نیاز برای تعیین جریان های زیست محیطی هنوز در ایران موجود نمی باشد، استفاده از مدل های اکو-هیدرولوژیکی فوق اجتناب ناپذیر است. نتایج نشان می دهد که برای حفظ حیات رودخانه روضه چای در ایستگاه های کلهور و پل ازبک در حداقل وضعیت اکولوژیکی قابل قبول (کلاسb/c) به ترتیب جریان13/0متر مکعب در ثانیه (11درصد mar)،11/0متر مکعب در ثانیه (10درصد mar) مورد نیاز می باشد. برآورد جریان زیست محیطی از روش های مختلف برای رودخانه روضه چای در جدول زیر خلاصه شده است. در این جدول، حداقل شدت جریان زیست محیطی براساس نتایج حاصل از روشهای مختلف وقضاوت مهندسی به تفکیک برای موقعیت دو ایستگاه هیدرومتری کلهور و پل ازبک به ترتیب با مختصات جغرافیائی) 753 35 37 n: و 370 53 44 (e: و با ارتفاع رقومی 4870 فوت، با مختصات جغرافیائی) 589 39 37 n:و 665 8 45 (e: و با ارتفاع رقومی 4237 فوت توصیه شده است. جدول (1): مقادیر پیشنهادی جریان زیست محیطی رودخانه روضه چای از روش های مختلف روش نیاز آب زیست محیطی (ewr) ایستگاه کلهور ایستگاه پل ازیک (%mar) (m3/s) (%mar) (m3/s) fdc shifting کلاس c 49 58/0 41 45/0 drm کلاس b/c 11 13/0 10 11/0 تنانت اسفند- خرداد 10 12/0 10 11/0 تیر - بهمن 30 36/0 30 33/0 تسمن 47 56/0 49 53/0 اسمختین 20 24/0 20 22/0 شاخص های تداوم جریان q70 32 38/0 16 17/0 q75 24 28/0 9 1/0 q80 16 19/0 3 3/0 q85 5 06/0. 0.5 005/0 q90 0 0 0 0 q95 0 0 0 0 محدوده تغییرپذیری low rva 71/64 77/0 13/65 71/0 کیفیت آب رلبطه q 26 31/0 39/73 80/0 جریان زیست محیطی توصیه شده 11 13/0 10 11/0 کلمات کلیدی: جریان های زیست محیطی، روش های اکوهیدولوژیکی ، رودخانه روضه چای